Konu AnlatımlarıTürkçe

Ünlülerle İlgili Ses Olayları Konu Anlatımı

Bu makalemizde siz değerli okuyucularımıza Ünlülerle İlgili Ses Olayları ile alakalı konu anlatımı yazısı paylaşacağız.

Ünlülerle İlgili Ses Olayları

Türkçe farklı seslerin farklı durumlarda çeşitli şekillerde etkileşime girmesine olanak sağlayan bir dildir. Ses olayları sonucunda sözcüklerin yapısı değişebilmekte ve bazı harfler eksilebilmektedir. Bazı durumlarda ise kelimeye bir ek gelmekte ve oluşan yeni sözcükte yeni harfler ortaya çıkabilmektedir. Ünlülerle ilgili ses olayları kapsamında, ulama, küçük ünlü uyumu, ünlü değişmesi, ünlü türemesi, ünlü daralması, ünlü düşmesi ve büyük ünlü uyumu gibi farklı olaylar incelenmektedir.

Büyük Ünlü Uyumu

Türkçe’de bulunan ünlü harfler ince ve kalın olarak ikiye ayrılmaktadır. Kalıplaşmış kurallara göre ince ünlüler e, i, ö, ü kalın ünlüler ise a, ı, o ve u harfleridir. Büyük ünlü uyumu kapsamında, kalın ünlüyle başlayan sözcükler kalın ünlülerle, ince ünlülerle başlayan kelimeler ise ince ünlüyle devam etmek zorundadır. İnce ve kalın ünlülerin aynı sözcükte bulunduğu durumlarda ya sözcük yabancı kökenlidir ya da ek alarak değişime uğramıştır.

Küçük Ünlü Uyumu

Küçük ünlü uyumu kapsamında a, e, ı, i gibi düz ünlülerle başlayan kelimelerin yine düz kelimelerle devam etmesi gerekmektedir. Yuvarlak ünlü olan o, ö, u, ü ile başlayan kelimelerin ise düz geniş (a ve e) ya da dar yuvarlak (u ve ü) ile devam etmesi gerekmektedir. Yabancı kökenli sözcüklerde küçük ünlü uyumu aranmamakla birlikte Türkçe’de bu kurala uymayan bazı kelimeler de bulunmaktadır.

Ulama

Cümle kurumu sırasında kullanılan kelimelerden sonu ünsüz harfle bitenlerin devamında ünlüyle başlayan kelimeler kullanılması durumunda ulama gerçekleşmektedir. Eğer bu tarz iki kelimenin arasında noktalama varsa ulama yapılmamaktadır.

Ünlü Düşmesi

Kelimelere getirilen ekler doğrultusunda bazı ünlü harflerin atılmasına ünlü düşmesi denmektedir. Genellikle benlik eklerinin kullanımı sırasında gerçekleşen bu olay bazı kelimelere -e eki getirildiğinde de gerçekleşebilmektedir. Örnek vermek gerekirse boyun sözcüğüne benlik eki olan -um getirildiğinde kelimedeki u harfi düşmekte ve “boynum” sözcüğü ortaya çıkmaktadır.

Ünlü Türemesi

Ek almamış kelimelere -cık eki getirildiğinde ya da bazı sözcüklerin pekiştirilmesi sırasında söyleyişi kolaylaştırmak için ünlü eklenmesine ünlü türemesi denmektedir. Örnek olarak, dar sözcüğüne -cık eki geldiği taktirde a harfi eklenmekte ve yeni kelime “daracık” olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ünlü Daralması

Sonu geniş harfler olan e ya da a ile biten kelimelere -yor eki getirilmesi durumunda sondaki harflerin dar ünlüler olan ı, i, u ya da ü harfine dönüşmesine ünlü daralması denmektedir. Örnek olarak, anla kelimesinin sonuna -yor eki getirildiği taktirde sondaki a harfi daralmaya gitmekte ve yeni sözcük “anlıyor” olmaktadır.

Ünlü Değişmesi

Türkçe’deki bildirme zamirlerinden ikisi olan ben ve sen kelimelerine -e ve a ekleri geldiğinde meydana gelen ses olayına ünlü değişmesi denir. Örnek olarak, ben zamirine -a eki getirildiğinde kelime “bana” olmaktadır.

Ayrıca bkz:
Diğer konumuz olan Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları Konu Anlatımı için tıklayın!

Daha Fazla Göster

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu